PHAN KHÔI

Phan Khôi, hay còn được biết đến với bút danh Chương Dân, là một nhà văn, nhà thơ và học giả lỗi lạc, sinh năm 1887 và là cháu ngoại của Tổng đốc Hà Nội Hoàng Diệu. Ông được đào tạo về chữ Hán và đã trở thành một trong những người tiên phong của phong trào Thơ mới.

Ngoài việc làm nhà văn, ông còn là một nhà báo tài năng và sử dụng tư tưởng duy lý phương Tây để phê phán một cách hài hước những thói hư tật xấu của quan lại phong kiến và thực dân Pháp. Ông cũng là một trong số ít nhà báo tại Việt Nam có khả năng tiếp thu nhiều tư tưởng mới và đa văn hóa từ nhiều quốc gia khác nhau như Hồng Kông, Trung Quốc, Nhật Bản và Pháp.

Phan Khôi cũng nổi tiếng với lối trực ngôn và được vinh danh là Ngự sử văn đàn trước năm 1945. Ông phê phán chính sách cai trị của người Pháp một cách sát sườn và không ngần ngại đối thoại với các học giả từ Bắc đến Nam. Tuy nhiên, vì cách nói thẳng thắn đó, ông đã bị buộc phải ngừng sáng tác trong những năm 1956-1958. Ông qua đời vào năm 1959.

Tiểu sử

Phan Khôi sau khi được ân xá, ông trở thành giáo viên và làm việc tại nhiều trường học khác nhau ở Huế và Hà Nội. Ông cũng tham gia hoạt động của các tổ chức văn học và xã hội ở miền Bắc. Năm 1921, ông thành lập tạp chí Tiểu thuyết tháng tư và từ đó trở thành một trong những người tiên phong của phong trào Thơ mới.

Trong những năm 1930, ông tham gia hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam và làm việc cho báo Công luận, một tờ báo chính trị của Đảng. Tuy nhiên, sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập, ông không tham gia vào đảng và tiếp tục làm việc trong ngành giáo dục và văn học.

Sau khi chiến tranh kết thúc, ông trở thành một trong những nhân vật quan trọng của văn học Việt Nam và được vinh danh với nhiều giải thưởng văn học. Tuy nhiên, ông đã bị tịch thu tài liệu và bị cấm sáng tác trong những năm 1956-1958 do các bài viết của ông phản động theo quan điểm của chính quyền Việt Nam cộng hòa. Ông qua đời vào ngày 18 tháng 12 năm 1959 tại Hà Nội.

Ra tù, Phan Khôi trở lại Hà Nội và viết cho báo Nam Phong. Tuy nhiên, do bất đồng quan điểm với Phạm Quỳnh, ông rời Hà Nội vào Sài Gòn, đóng góp cho tờ Lục Tỉnh Tân Văn. Năm 1920, ông về Hà Nội viết báo Thực nghiệp Dân báo, Hữu Thanh. Nhưng đến năm 1928, cả hai tờ báo đều ngừng hoạt động, ông vào Nam viết cho các báo Thần Chung, Phụ nữ tân văn. Năm 1931, Phan Khôi về Hà Nội viết báo Phụ nữ thời đàm.

Năm 1936, ông vào Huế viết báo Tràng An rồi xin phép xuất bản báo Sông Hương. Tuy nhiên, đến năm 1939, Sông Hương bị đóng cửa, Phan Khôi về Sài Gòn dạy chữ Nho và viết tiểu thuyết.

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Phan Khôi được Chủ tịch Hồ Chí Minh mời từ Quảng Nam ra Hà Nội tham gia kháng chiến với tư cách là một nhà văn hóa. Sau đó ông trở thành lãnh đạo của chi bộ Quảng Ngãi của Việt Nam Quốc dân Đảng.

Trong 9 năm ở Việt Bắc, Phan Khôi bị ốm và phải nhập viện một thời gian. Sau khi Hòa bình được thiết lập vào cuối năm 1954, ông trở về Hà Nội cùng với các văn nghệ sĩ khác. Trong giai đoạn 1956-1957, ông là một trong những người sáng lập tờ Nhân Văn và viết những bài phê phán về giới lãnh đạo văn nghệ thời đó. Tuy nhiên, ông bị ép ngừng sáng tác và sau một thời gian ngắn, ông qua đời vào năm 1959 tại Hà Nội.

Sau khi qua đời, ông được chôn cất tại nghĩa trang Mai Động. Tuy nhiên, do chiến tranh, các ngôi mộ đã bị thuyên chuyển hoặc bị phá hủy, và mộ của ông Phan Khôi đã bị thất lạc trong những ngôi mộ không rõ danh tính. Ngay cả người thân của ông, bao gồm cả con cháu ông, cũng không biết mộ ông nằm ở đâu đến nay.

Vinh Danh

Vào năm 2007, Tạp chí Xưa và Nay cùng với Hội khoa học lịch sử Việt Nam đã tổ chức một tọa đàm để tưởng nhớ Phan Khôi, nhân dịp kỷ niệm 120 năm ngày sinh của ông. Đồng thời, nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân đã sưu tầm loạt sách Phan Khôi - Tác phẩm đăng báo và xuất bản một số tập đầu.

Con gái của Phan Khôi, bà Phan Thị Miều (hay còn gọi là Phan Thị Mỹ Khanh), đã viết cuốn sách "Nhớ cha tôi Phan Khôi" (NXB Đà Nẵng, 2001).

Vào năm 2013, cuốn sách "Nắng được thì cứ nắng - Phan Khôi từ Sông Hương đến Nhân Văn" của tác giả Phan An Sa đã đoạt giải thưởng ở hạng mục Phê bình Lý luận văn học của Hội Nhà văn Hà Nội. Đây được xem là tác phẩm mô tả chi tiết và chân thực nhất về sự nghiệp làm báo và cuộc đời của Phan Khôi. Cuốn sách này là do con út của Phan Khôi viết.

Năm 2013, Đài Phát thanh - Truyền hình Đà Nẵng đã sản xuất phim tài liệu "Con mắt còn có đuôi" trên trang Phóng sự.

Vào tháng 10 năm 2014, tỉnh Quảng Nam đã tổ chức một hội thảo với chủ đề "Phan Khôi và những đóng góp trên lĩnh vực văn hóa". Hơn 40 đại biểu là các nhà khoa học và nhà nghiên cứu trên các lĩnh vực văn học và lịch sử đã có tham luận giới thiệu và thảo luận về Phan Khôi.

Vào tháng 3 năm 2015, tỉnh Quảng Nam đã chính thức đặt tên đường Phan Khôi ở thành phố Tam Kỳ. Đường này có độ dài 310 mét, rộng 19,5 mét và có đầy đủ hạ tầng kĩ thuật với hệ thống cấp thoát nước, điện chiếu sáng, cây xanh.

Tác phẩm

Ông là một hội viên của Hội nhà văn Việt Nam và đã tham gia giám khảo trong nhiều giải thưởng văn học của Hội. Ông là tác giả của một số tác phẩm nổi bật, bao gồm Bàn về tế giao (1918), Tình già (thơ mới - 1932), Chương Dân thi thoại (1936), Trở vỏ lửa ra (tiểu thuyết, 1939), Tìm tòi trong tiếng Việt (1950), Chủ nghĩa Mác và ngôn ngữ (dịch của Stalin, 1951), Việt ngữ nghiên cứu (1955), Dịch Lỗ Tấn (từ 1955 đến 1957), Ngẫu cảm (thơ chữ Hán), Viếng mộ ông Lê Chất (thơ chữ Hán) và truyện ngắn Ông Năm chuột. Ngoài ra, ông cũng là một trong những người dịch Kinh Thánh Tin Lành sang tiếng Việt.